تاریخچه و بررسی سوابق جهانی
پيدايش پدافند غير عامل
موضوع پدافند غير عامل در جهان از قدمتي به اندازه تاريخ زندگي انسان برخورداراست. ودر طول تاريخ هميشه جزء مهمي از زندگي بشر بوده است.
زيرا اقدامات دفاعي انسان سبب دفع يا كاهش ميزان اثر تجاوز مهاجمان ميشود. اما چگونگي دفاع به عوامل و شرايط مختلفي بستگي دارد و انسانها در دوران حيات خود سعي كرده اند تا با استفاده از عقل و تدبير و اراده خود بهترين راه دفاع را در وضعيت هاي متفاوت، در مقابل تهاجم دشمنانشان انتخاب و آن را به كار بندند.
در اين ارتباط اقدامات دفاعي انسان هميشه با استفاده از سلاح و تجهيزات جنگي صورت نگرفته است؛ بلكه در موارد زيادي انسان براي دفاع، شيوه هايي را به كار برده كه سلاح و تجهيزات جنگي در آن پدافند غير عامل نقشي نداشته است .
انسانهای اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان خود و همچنین برای کاستن از نگرانیهای خود به غارها، بالای درختان و دیگر پناهگاههای طبیعی پناه بردند.
وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازههای مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن در تمام نقاط جهان امری رایج بود.
در قرآن کریم در آیه ۸۰ از سوره مبارکه انبیاء میفرماید: و ما به او (حضرت داود علیه السلام) ساخت زره را تعلیم نمودیم تا شما را از آسیب جنگ در امان بدارد پس آیا از شکر گریزانید؟
در جریان هجرت پیامبر اسلام نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفاء و فریب که از اصول پدافند غیر عامل است مانع دسترسی کفار قریش به ایشان گردید. حضرت علی (ع) در نامه ۱۲ نهج البلاغه میفرمایند: آنگاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید میباید قرارگاه شما در دامنه کوهها و تپهها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش حفاظ شما گردد و شما را از دست دشمن نگهبانی کند.
نمونهای دیگر از دفاع غیرعامل در صدر اسلامی جنگ خندق و تدابیر و اقدامات دفاعی حضرت رسول(ص) با تشکیل شورای نظامیان و تصمیمگیری برای احداث خندق دور شهراست، این پیشنهاد از سوی سلمان فارسی مطرح گردید که مسلمانان در شهر بمانند ولی دور شهر خندق حفر نموده و در پناه آن آماده دفاع باشند.
در خلال جنگ هاي ناحيه اي و بعد از جنگ جهاني اول و دوم، با پيشرفت سلاح ها و تهديدات، پدافند غير عامل نيز شکل تازه اي به خود گرفت مانند کشورهاي آلمان، شوروي، آمريکا ف کانادا، سوئيس، يوگسلاوي، کره شمالي.
تاريخ پنج هزار ساله بشريت
جامعهشناسان مي گويند جنگ يكي از عناصر پايدار تاريخ بشري است و آن را به عنوان يك پديده و واقعيت اجتماعي قلمداد نمودهاند. بشريت در طول ۵ هزار سال تاريخ تمدن خود ۱۴ هزار جنگ را ديده و در اين جنگها بيش از ۴ ميليارد انسان جان باختهاند. گفتني اينكه در طول چند هزار سال تمدن بشري صرفا ۲۶۸ سال بدون جنگ و مناقشه بوده است، در طي ۴۵ سال (از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۹۰) در كره زمين فقط ۳ هفته بدون جنگ بوده و اكثر اين جنگها در كشورهاي جهان سوم به وقوع پيوسته است.
در قرن بيستم بيش از ۲۲۰ جنگ به وقوع پيوسته و بيش از ۲۰۰ ميليون تلفات انساني داشته است. ميهن اسلاميمان طي ساليان گذشته شاهد چند جنگ مهم (هشت سال جنگ تحميلي، جنگ خليج فارس، جنگ افغانستان و جنگ آمريكا و انگليس عليه عراق) بوده است و وقوع مناقشات و جنگهاي ديگري با اهداف ژئوپلتيك، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامي جزء اهداف راهبردي استكبار جهاني ميباشد.
تجارب حاصله از جنگهاي گذشته خصوصا هشت سال دفاع مقدس، جنگ ۴۳ روزه ۱۹۹۱ متحدين عليه عراق، جنگ ۱۱ هفتهاي سال ۱۹۹۹ ناتو عليه يوگسلاوي، جنگ امريكا و انگليس عليه عراق مويد اين نظر است كه كشور مهاجم جهت در هم شكستن اراده ملت و توان اقتصادي، نظامي و سياسي كشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژي انهدام مراكز ثقل؛ توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراكز حياتي و حساس مينمايد. انجام اقدامات دفاع غيرعامل، در جنگهاي نامتقارن امروزي در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقليل خسارت ناشي از حملات هوايي، زميني و دريايي كشور مهاجم، موضوعي بنيادي است كه وسعت و گستره آن تمامي زيرساختها و مراكز حياتي و حساس نظامي و غيرنظامي، سياسي، ارتباطي، مواصلاتي نظير بنادر، فرودگاهها، و پلها، زير ساختهاي محصولات كليدي نظير پالايشگاهها، نيروگاهها، مجتمعهاي بزرگ صنعتي، مراكز هدايت و فرماندهي و جمعيت مردمي كشور را در برميگيرد تا حدي كه حفظ امنيت ملي و اقتصادي، شكستناپذيري در جنگ، به نحو چشمگيري وابسته به برنامهريزي و ساماندهي همه جانبه در موضوع حياتي دفاع غيرعامل ميباشد.
نگرشي تحقيقي به آمار و سوابق ثبت شده جنگهاي گذشته مؤيد اين موضوع ميباشد كه به علل وجود شكاف فناوري بين تسليحات مدرن آفندي هوايي دشمن و تسليحات پدافند هوايي خودي، آسيبپذيري سامانههاي پدافند هوايي در برابر جنگ الكترونيك، غافلگير شدن اين سامانهها در برابر هواپيماهاي تهاجمي و موشكهاي كروز و بالستيك، پرتاب موشك از ماورا برد جنگ افزارهاي پدافند هوايي، فقدان سلاحهاي ضد موشك، اهداف حياتي و حساس موجود را در صورت نبود و يا ضعف اقدامات دفاع غيرعامل به هدفهاي ساده و آساني براي هدفگيري موفق و سريع هواپيماهاي حملهور و تسليحات آفندي دشمن تبديل خواهد نمود.
جنگها با پيشرفت فناوري و بكارگيري تسليحات مدرن و هوشمند، ماهيت پيچيدهتر و مخربتري به خود گرفته و هر روزه در گوشهاي از جهان شاهد كشتار انبوه مردم و تخريب و انهدام منابع و سرمايهها و زيرساختهاي ملي آنها در اثر بمباران و انبوه آتش ويرانگر دشمنان بوده و اين روند متوقف نشده و ادامه خواهد يافت.
در خلال جنگ جهاني دوم براي از بين بردن يك نيروگاه با احتمال انهدام ۹۶ درصد كه ابعادي معادل ۴۰۰ در ۵۰۰ فوت مربع داشت تعداد ۶۵۰ بمب ۵۰۰ كيلوگرمي توسط ۱۱۰ بمبافكن b-17 به كار ميرفت اما در جنگ خليج فارس، هر نيروگاه توسط دو بمب هدايت شونده به طور دقيق منهدم گرديد يعني هر هواپيماي بمبافكن در جنگ خليج فارس معادل ۱۱۰ بمبافكن b-17 كارايي داشت.
در جنگ سال ۱۹۹۱ (جنگ خليج فارس) پالايشگاهها و مخازن نفتي با ۱۲۰۰ تن بمب طي ۵۰۰ پرواز بر روي ۲۸ پالايشگاه عراق بمباران و توليد نفت عراق به طور كلي متوقف گرديد. امروزه كشورهايي كه طعم خرابي و خسارت ناشي از جنگ را چشيدهاند جهت حفظ سرمايههاي ملي و منابع حياتي خود توجه خاص و ويژهاي به دفاع غيرعامل نموده و در راهبرد دفاعي خود جايگاه والايي براي آن قايل شدهاند ونمونه بارز آن كشور كره شمالي ميباشد كه با اتخاذ سياست و استراتژي تمركززدايي در اين راستا اقدامات بنيادي و اساسي جالب توجهي اتخاذ نموده است و جوهره و ثقل اصلي آن، اقدامات دفاع غيرعامل و ملاحظات جدي دفاعي، امنيتي و اقتصادي در ساخت و احداث مراكز حياتي از قبيل متروي پيونگيانگ با عمق ۹۵ الي ۱۰۵ متر مقاوم در برابر سلاحهاي متعارف و غيرمتعارف، احتراز از ساخت و احداث مجتمعهاي بزرگ و زيرساختهاي حجيم كليدي و توجه به ساخت و احداث مراكز حياتي و حساس به صورت كوچك و پراكنده نمودن آنها در اقصي نقاط كشور ، احداث تونلهاي عظيم زيرزميني، ايجاد صدها بندر كوچك با ظرفيت بارگيري يك تا دو كشتي در طول سواحل كشور، احداث جاده كمربندي با تونلهاي زيرزميني در مرزها براي تسهيل نقل و انتقالات نظامي، احداث سد بزرگ نامپو در نزديكي مصب رودخانه ددونگ كنگ در حاشيه سواحل غربي كره شمالي با استفاده دو منظوره اقتصادي و دفاعي سلاح آب بوده است.
نوام چامسكي قبل از وقوع جنگ اخير عراق در مقايسه ميان عراق و كره شمالي ميگويد “به نظر ميرسد به واسطه بيدفاع بودن عراق، تهاجم به اين كشور باموفقيت انجام مي شود” اگر كره شمالي و عراق را با هم مقايسه كنيم ، عراق بيدفاعترين و ضعيفترين رژيم منطقه است در حالي كه يكي از مخوفترين ديكتاتورها در آنجا حكومت ميكند در مقابل، كره شمالي يك تهديد به حساب ميآيد و به يك دليل ساده به آن حمله نميشود زيرا كره شمالي از يك عامل بازدارنده قوي برخوردار است يعني توپخانه عظيمي كه سئول را هدف گرفته است در صورتي كه امريكا به اين كشور حمله كند كره شمالي ميتواند قسمت زيادي از كره جنوبي را نابود كند، به عبارت ديگر امريكا به كشورهاي دنيا ميگويد: “اگر بيدفاع هستيد ما هر زمان كه دلمان بخواهد به شما حمله ميكنيم و اگر سدي داريد ما عقبنشيني ميكنيم.
اجتنابناپذير بودن وقوع جنگها در طول تاريخ بشري ، وقوع حداقل ۴ جنگ مهم در حريم مرزهاي سرزمين ميهن اسلامي در چند ساله اخير و اهداف راهبردي امريكا در محاصره، مهار، تضعيف و براندازي جمهوري اسلامي، وجود طيف گسترده تهديدات بالقوه و بالفعل كانونهاي بحران در پيرامون كشور، اين پيام را به ما ميدهد،”همچنانكه نبايد مرعوب تهديدهاي دشمن گرديد، از سوي ديگر ميبايست با اقدامات و تدابير موثر دفاعي، خود را آماده مقابله با تهديدات بالقوه و بالفعل دشمن نمود” و بخش بسيار مهم و حياتي از اين آمادگي در شرايط تهديدات نامتقارن ، اتخاذ راهبردهاي دفاعي غيرعامل در جهت خنثي سازي و تقليل و كاهش خسارات حملات احتمالي هوايي دشمن به مراكز ثقل ميهن اسلامي و بالا بردن آستانه مقاومت ملي ميباشد. شايسته است رهنمود و سخن حكيمانه امام راحل، را که در اول بحث آورده ايم فرا روي خود قرار دهيم . و آنکه بايد خطر تهاجم جهانخواران در شيوهها و شكلهاي مختلف احتمال تجاوز را مجددا از سوي ابرقدرتها و نوكرانشان بايدجدي بگيريم.
تاريخچه پدافند غير عامل در ايران
سرزمین گسترده ایران باستان به علت وضع جغرافیایی که میان دو جلگه آباد بینالنهرین و پنجاب سند قرار گرفته بود، همچون پلی بوده که طوایف مهاجم به طرف شرق یا غرب، مجبور میشدهاند از آن عبور کنند.
وضعیت جغرافیایی و محیط ناامن، ایرانیان را وادار نمود تا به منظور در امان بودن از حمله متجاوزین، خانههای مسکونی خودرا به شکل دژ کوچکی بسازند، بنابراین به هر گوشه این سرزمین نگاه کنید، قلعه، برج و بارو، ارگ، کهندژ، دربند، خندق و دروازه از ناامنی محیط زندگی و توجه و تدبیر آگاهانه ایرانیان به ملاحظات دفاعی و امنیتی حمایت دارد.
ساخت بناهای گروهی حصاردار در ایران با طرحها و نقشههای گوناگون از سه هزار سال پیش ساخته شده است . قلعه بلوارآباد در شهرستان خوی، حصار ستیل در کاشان، قلعه حسنلو در ارومیه، تورنگ در گرگان، تبه حصار دامغان، نوشیجان تبه بین همدان و ملایر و…
قبل از انقلاب سازماني با عنوان سازمان دفاع غيرنظامي وجود داشت كه سه دسته ماموريت را برعهده اين سازمان بود.
ماموريت اول اين سازمان، هدايت،كنترل و پشتيباني از مردم حين حوادث و بلاياي طبيعي است. ماموريت دوم كمك امداد و نجات در حوادث و دسته سوم كاهش آسيبپذيريهاي كشور در برابر تهديدات خارجي بوده است. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي، اين سازمان منحل شد و ماموريتهاي آن به بسيج واگذار گرديد.
بعد از انقلاب اين سه دسته ماموريت بين گروهها و سازمانهاي مختلف دست به دست شد .
در مقطعي به سازمان مديريت و برنامهريزي واگذار شدبعد از دو سال نتوانست كاري انجام دهد،به همين دليل موضوع به شوراي عالي امنيت ملي محول شد.
در مرحله بعد با فرمان مقام معظم رهبري اين وظيفه به ارتش واگذار شد.سپس كار به قرارگاه پدافند هوايي كشور و سازماني كه وظيفه پوشش هوايي كشور را دارد، واگذارشد.
در نتيجه بر اساس فرمان رهبري كميته دائمي پدافند غيرعامل كشور تشكيل شد.
سازمان پدافند غيرعامل كشور، عمده هدف كلاني كه دنبال ميكند، كاهش آسيبپذيري زير ساختهاي كشور در برابر تهديدات خارجي و افزايش پايداري ملي و در واقع توليد بازدارندگي براي كشور است .
اگر شرايط كشور خودمان را با ضريب تهديدي كه دارد مقايسه كنيم متوجه شرايط نامناسب پدافند غيرعامل خواهيم شد. جمهوري اسلامي بعد از پيروزي انقلاب همواره با تهديد مواجه بوده و خواهد بود. در دنيا بيشترين تهديد نظامي عليه ايران بوده است، در حال حاضر به دليل پرونده هستهاي، همه روزه شاهد انواع و اقسام تهديدها هستيم. با توجه به شرايط موجود، براي توسعه كشور ميبايست به اين تهديدات توجه لازم را داشته باشيم. اگر اين گونه نباشد، ديگر نميتوان نام كم توجهي بر آن نهاد، يا غفلت است كه اگر آگاهانه باشد خطرناك است و بايد دستگاه اطلاعاتي با آن برخورد كند و اگر غيرآگاهانه بوده كه بايد جبران شود.
چه ميزان كار بايد كرد تا اين كم توجهيها جبران شود؟
ريشه مشكلات در زمينه پدافند غيرعامل، فرهنگي است. وقتي با مديران درباره پدافند غيرعامل به بحث مينشينيم، با سه دسته از مديران طرف هستيم. وقتي ميگوييم بايد پدافند غيرعامل اجرا شود ميگويند پدافند غيرعامل يعني چه؟ پس از توضيح ، در جواب ما ميگويند: توان دشمن فراتر از قدرت ماست و توان خودمان را به شدت ضعيف تصور ميكنند. اين نشان از عمليات رواني موثر دشمن دارد كه به خوبي در توانمنديهاي خودش اغراق كرده است، متاسفانه در بخشي از مديران كشور اين نگرش وجود دارد.
برخي از مديران، از پدافند غيرعامل برداشت نظامي دارند، يكي از مديران بلند پايه دولتي ميگفت: شما ميخواهيد پلهاي كشور را رنگ و استتار كنيد تا از ديد دشمن پنهان بماند و از سيستمهاي ليزري پيشرفته دشمن صحبت ميكرد. در جواب بايد گفت : اين حرفها متعلق به ۵۰ سال پيش است. الآن در دانشگاههاي نظامي كشورمان با دقت تحولات نظامي دشمن را مطالعه كرده و توانمنديها و ضعفهاي آنها را بررسي ميكنند و بر همين مبنا از نقاط ضعف دشمن اطلاع كامل دارند. امروز جنگها پيشرفته شده و نسل جديدي از جنگها در حال وقوع است. اين كم اطلاعي باعث ميشود، مديران فكر كنند كه انجام چنين اقدامات ولخرجي است! هر چند اکثر از مديران هم درك مناسبي از پدافند غيرعامل دارند.
بايد بپذيريم كه دشمن مطلق نيست و آسيبپذيريهاي فراواني دارد و از طرفي توان ما بالاست. اين جملات اعتقاد ماست و هركس به اين موارد اعتقاد ندارد، بهتر است به پدافند غيرعامل فكر نكند. بايد باور فرهنگي ايجاد شود تا بتوانيم بر مشكلات فائق شويم. بايد از سطح مدرسه نسبت به فرهنگسازي و آموزش پدافند غيرعامل اقدام كنيم. در پدافند غيرعامل به شدت جاي كار وجود دارد. در پدافند غيرعامل به دنبال كاهش نسبي خسارت هستيم.
اگر به شكلگيري مسكن توسط بشر دقت كنيم ميبينيم انسان در مقابل تهديداتي چون باد، باران، رعد و برق، سرما و ديگر عوامل، سرپناهي براي خود ساخته، تا از گزند اين تهديدات در امان باشد. اين سرپناه، همواره به روز شده تا به خانههاي امروزي رسيده، در ژاپن، با توجه زلزلههايي فراواني كه در اين كشور رخ ميدهد، هنگام زلزله مردم ميز جلوي خود را ميگيرند تا وسائل روي ميز زمين نريزند. ولي در كشور ما اهميتي به اين مسائل داده نميشود و گمان ميكنند كه زلزله مخرب است و ما نميتوانيم برآن فائق شويم.
در بند ۱۰ ماده ۱۲۱ برنامه چهارم توسعه كه به تصويب مجلس رسيده ، دولت مكلف شده تا در يك برنامه پنج ساله،كاهش آسيبپذيري ردههاي حياتي و حساس كشور را فراهم كند. در سالهاي ۸۴ و ۸۵ يك درصد از درآمد هر سازمان ميبايست صرف پدافند غيرعامل همان سازمان ميشد. در سال ۸۵ با همكاري سازمان مديريت و برنامهريزي بودجه مستقلي براي بحث در نظر گرفته شد، تا با همكاري ساير سازمانها، برنامههاي مربوط به پدافند غيرعامل اجرا شود.
به لحاظ قانوني هم، آئيننامه اجرايي بند ۱۰ ماده ۱۲۱ قانون كه به تصويب هيئت دولت و سپس به تائيد مقام معظم رهبري رسيده است، تكليف كرده كه رئيس هر دستگاه و يا نماينده وي مسئول پدافند غيرعامل دستگاه متبوعشان هستند و مكلفاند تا آسيبپذيري را شناسايي كرده و با برنامههايي كه با هماهنگي كميته پدافند غيرعامل هماهنگ ميشود، آسيبها را كاهش دهد و به سمت پايداري و ايستايي ببرد.
سندي با عنوان سند راهبردي پدافند غيرعامل كشور تهيه و به تصويب رسيده است، كه بخش عمدهاي از طرح جامع در آن پيشبيني شده است كه شامل چشمانداز و همسو با چشمانداز ۲۰ ساله اهداف كلان و بلند مدت،اهداف كوتاه مدت، سياستهاي اجرايي و راهبرد ميشود را پيشبيني كرده و در اختيار دستگاهها قرار داد شده است تا از آن استفاده كنند.
در مراحل اوليه و ابتدايي كار هستيم ، در اولين مرحله كه رسيدن به يك باور مبتني بر اينكه «ميتوانيم بر آسيبپذيريها غلبه كنيم»، را پشت سر گذاشتيم.
در اين زمينه تدبير مقام معظم رهبري بر مدنظر قرار گرفتن اولويتهاست؛ كه اين اولويتها بعد از طبقهبندي زير ساختها بدست ميآيد، نقش هر زير ساخت در پايداري ملي مشخص ميكند كه اين زير ساخت حياتي،حساس است و يا فاقد طبقهبندي است. تا امروز نزديك به ۷۰ درصد دستگاههايي كه طبقهبندي حياتي و حساس دارند شناسايي شده و برنامههايشان نهايي شده است و موافقتنامههايي هم در اين زمينه مبادله شده است.اگر مسير تداوم داشته باشد و بودجههاي مناسب را براي كار در نظر بگيرند، طي سه سال آينده بخش عمدهاي از آسيبپذيري زير ساختهاي حياتي كشور مرتفع ميشود.
مسلماً از سرعت برنامهها راضي نيستيم، به دليل اينكه عقبماندگيهاي زيادي را در اين زمينه داريم. براي رفع مشكلات بايد مطابق با نظام مهندسي و برنامهريزي كشور قدم برداريم؛ اين نظام تاكيد ميكند كه طرح قبل از اجرا بايستي حتماً مطالعه شود و براي پروژه بايد مشاور در نظر گرفته شود، مشاور براي انجام كار زمان خاص خودش را ميخواهد، زيرا طرح بايد توسط مشاور مطالعه شود تا آسيبپذيريها را بشناسد و براي رفع آسيبها، راه حل ارائه كند و در نهايت با توجه به نتايج مطالعات مشاور، برنامه اجرايي توسط كميته پدافند غيرعامل تنظيم شود، زمان بر بودن بخشي از اين نظام محسوب ميشود.
مقام معظم رهبري (مدظله العالي) فرمانده كل قوا در زمينه اجراي طرحهاي پدافند غيرعامل فرمودند: بايد بسيجيوار عمل كنيد. براي حركت بسيجيوار و اجراي طرح مقداري عقب هستيم. بايد با تمركز و علاقه بيشتر و توجه به تدابير فرمانده كل قوا سرعت كارها افزايش يابد.
چین (۳۶۴ قبل از میلاد)
ویل دورانت در کتاب تاریخ و تمدن چین آورده است که « شی هوانگ تی » مردی که به چین وحدت بخشید، یکی از نخستین کارهایش متصل کردن و کامل ساختن دیوارهای دفاعی مجزایی بود که از دیدگاه برای حفظ چین از اقوام بربری شمال ساخته شده بود.
دیوار چین که هزار و پانصد مایل (۵/۲۴ کیلومتر ) طول دارد و در نقاط مختلف آن دروازههای بزرگی به سبک آشوری تعبیه شده، عظیمترین ساختمانی است که بشر تاکنون برپا داشته است. ولتر در عظمت آن میگوید: اهرام مصر در برابر آن چیزی جز تودههای سست و بیاعتبار نیست.
تفکر ساخت و احداث دیوارها و خطوط و دژهای دفاعی از قدیمالایام به عنوان یک اقدام دفاعی با هدف سد کردن و ایجاد مانع در مسیر تهاجم دشمن و ممانعت از مواجه شدن با حملههای غافلگیرانه دشمن مورد توجه دولت و ملتهای مختلف بوده است که تاکنون نیز ادامه داشته است.
در جنگ جهانی دوم که با استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراکز صنعتی و سرمایهگذاری و پس از آن استفاده از موشک توسط آلمان نازی شروع شد خسارات ناشی از جنگ به خصوص آسیبهای که به مردم و بخشهای غیر نظامی وارد شد نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشت و این موضوع باعث شد تا کشورها به پدافند غیر عامل اهمیت مضاعفی بدهند.
آلمان
توسعه پدافند غیر عامل را در دستور کار خود قرار داد و علاوه بر سازمانهای دولتی، شرکتهای خصوصی نیز به صورت داوطلبانه و افتخاری در این زمینه با دولت همکاری نمایند.
بسیاری از تأسیسات و ساختمانهای این کشور به صورت دو منظوره احداث میشود و علاوه بر کاربردهای متفاوت در شرایط عادی، در شرایط بحران به پناهگاه تبدیل میشود که از جمله این مراکز به خطوط راه آهن زمینی، ایستگاههای مترو و پارکینگهای بزرگ ساختمانها اشاره کرد . این پناهگاهها برای استفاده عموم آماده میگردد.
مردم و شرکتهای ملی و خصوصی در صورت رعایت استانداردهای دفاع غیر عامل از دولتها کمکهای مالی دریافت مینماید و ساخت پناهگاه در مدارس، دانشگاهها و مراکز مشابه الزامی است.
شوروی سابق
سازمان دفاع غیر عامل در اواسط سال ۱۹۶۰ میلادی تاسیس گردید و به سرعت توسعه یافت و از سال ۱۹۶۶ با تحولی بزرگ تجدید سازمان گردید و ساخت پناهگاههای ضد هستهای و دو منظوره کردن بسیاری از تاسیسات مانند ایستگاهها و معابر مترو و پارکینگهای زیر زمینی از همان زمان در دستور کار ساخت استحکامات ایمن و زرههای مقاوم در مقابل انواع بمب و موشک توسعه یافت.
آمریکا
پس از گذشت بحرانهای برلین و کوبا در سال ۱۹۶۳ موضوع ساخت پناهگاههای خانگی و دسته جمعی مطرح شد و توسعه پدافند غیر عامل آمریکا به گونهای بود که دفاع غیر عامل آمریکا به نام یوجین پی ویگر برنده صلح نوبل شد.
کانادا
موضوع پدافند غیر عامل مورد توجه خاصی مبذول گردیده است و دولت مرکزی وطیفه دارد در این مورد به تدوین اصول و سازماندهی تنظیم همکاری دولت و نیروهای مسلح، آموزش مسئولان و مردم، استفاده از همیاری در تدوین برنامههای آموزشی محلی، گسترش برنامههای تحقیقاتی و نمونه سازی از طرحها اقدام نماید.
از سال ۱۹۵۴ و پس از انتشار نتایج آزمایشهای مگانتی هستهای آمریکا، کشور کانادا عکس العمل به موقع خود را با ایجاد سازمانهای دفاع غیر عامل نشان داد از سال ۱۹۵۹ به منظور تأمین بیشترین هماهنگی در امور دفاع غیر نظامی، سازمانهای دفاع غیر عامل و اقدامات اضطراری را ادغام نمود که از مهمترین وظایف این سازمان جدید، تنظیم و نظم و امنیت به منظور حفظ حاکمیت و تداوم خدمات دولتی است.
سوئیس
با وجود سیاسیت بیطرف در طول دو جنگ جهانی سازمان دفاع غیر عامل سوئیس به ساخت پناه گاههای مقاوم در مقابل انفجارات اتمی به طور گستردهای توجه کرد و برای اقامت مردم تمامی امکانات از قبیل آب، غذا، دارو و سایر مایحتاج را به صورتی که قبل از فاسد شدن تعویض می گردند پیش بینی کرد.
یوگسلاوی
در این کشور نیزبه این موضوع توجه جدی معطوف گردیدو در برنامه ریزیها علاوه بر احداث پناهگاهها، مستحکم ساختن ابنیه، ایجاد مرکز به صورت دو منظوره و آموزش و تمرین مردم، به اصولی مانند پراکندگی ، کوچک سازی فریب توجه شد به نحوی که درطول جنگ ۱۹۹۹ نیروهای مسلح کشورعضو ناتو با وجود بمباران گسترده نتوانستند خساراتهای عمده به تأسیسات این کشور وارد نمایند.
پاکستان
در کشور همسایه نیز به این موضوع علاقه مندی خاصی نشان داده است و ضمن ایجاد سازمانی برای این امر به موضوع آرامش مردم توجه نموده است طوری که جزوات آموزشی با متون ساده و روان در مورد مقابله با انفجارات هسته ای و دیگر تهدیدها بین مردم و مراکز آموزشی انتشار یافته است.
کره شمالی
در کشور کره شمالی هم که با تهدیدات آمریکا روبرو است پدافند غیر عامل به صورت گستردهای مورد استفاده قرار میگیرند ، معابر مترو و ایستگاههای زیر زمینی شهر پیونگ یانگ در عمق ۹۰ تا ۱۰۵ متری زمین احداث شده است، بسیاری از کارخانه صنایع نظامی در تونلهای بزرگ استقرار یافته و هواپیمای نظامی پس از فرورد میتواند در تونلهای حفر شده مخفی شوند.